Yanchaj ti’ jump’éel chan kaajtale’ juntúul xnuuk yéetel óoxtúul u yáabil, jach óotsilo’ob; chen sáaschajke’ le mejen palalo’obo’ yaan u jóok’olo’ u kaxto’ob ba’alo’ob u janto’ob. Le k’iinak túun je’ela’ le chan xnúuko’ yanchaj u ya’alik ti’ u nojoch áabil ka’ xíik u yéens le túuk’ob yaan tu chúumuk le koolo’.
– Chan paal bey míina’an ba’al in janto’ona’, asab ka xi’ikech a wéens le ch’ujuk túuk’o’obo’.
– Ka’ tu núukaj nojoch paale’.
– Ma’alob, ka tu kuuchaj u chan saabukan, tu’ux ku bisik u yo’och ja’, ka’ bini’.
Le chan paalo’ na’ak tu k’ab le túuk’o’, chen ba’ale’ te’ taak’i’, ma’ ka’ beychaj u éemeli’.Ku máan k’iin beyo’, le nojoch súukuntsil ma’ túun súut, ka’ tu ya’alaj chan xnúuk ti chúumuk paal ka’ xi’ik u kaxte’.
– Ka’ tu núukaj chúumuk paale’, ma’alo’ob chíich, ka’axak tu cha’a u saabukan ka’ tu cha’ u beelil le kolo’, tu’ux yaan le túuk’o.
Ku k’uuchul tu’ux yaan le u che’il le túuk’o’, ku yiilike’ u suuku’une’ te’ ch’uyuukbali’, ka’ a’ala’ ti’ beya’:
– Íitsin,¡na’aken túun a wéensen! Ku yu’ubik chúumuk paale’, ka’ na’ak xan tu k’ab le túuk’o’, chen ba’ale’ te’ xan taak’i’. Ka’alik chan xnúuke’ táan u p’u’ujul, tumen le mejen palalo’obo’ ma’ túun súuto’ob yéetel le túuk’o’, ku yiilik mix juntúul ku súute’ ka’ tu t’aanaj j-t’uup.
– j-t’uup, paal, chen tech u jaajil; kuuch a saabukan ka’ xi’ikech a wiil ba’ax ku meentik le a súuku’uno’obo’, tumen bey tin wóole’ chen p’aato’ob báaxal te’ beejo’.
– Ka’ tu núukaj chan j-t’uupe’, – ¡ma’alo’ob! Tu cha’ u yo’och ja’ ka’ ku bin, ka k’uuch te’ kool tu’ux yaan le túuk’o’, ka’ jo’op’ u t’aanik u súuku’uno’obo’, ku yiilike’ te’ láaj táak’o’ob tu k’aab le túuk’o’.
Ka a’alab ti’e:
– J-t’uup na’aken túun a wéenso’on, tumen ma’ túun beytal in wéemelo’on.
– Chan j-t’uupe’ ka’ tu ya’ale’. – Pa’tiki’, ¡beora ken in wéensexa’!
– Chen chúun u na’akal tu k’aab le túuk’o’; ta’aytak u k’uuchul u máach chúumuk paale’ ku yu’ube’ ma’ táan u beytal u péek, sáam xan ta’aki’.
Ka’alik chan x-núuke’, táan yookol kíisin ti’, tumen mix juntúul le mejen palalo’ob ku súuto’.
– Jach bey tin wóole’, le mejen kíisin palalo’oba’, chan p’áato’ob báaxal tu óoxtúulilo’ob, míin más uts ka xi’iken in wiil, ba’ax ku beetiko’ob.
Tu kuuchaj u chan saabukan yéetel tu ch’áa u xóolte’ ka chúun u xíimbalt. Ku k’uuchul te’ Kool tu’ux yaan le túuk’o’, ka chúun u t’aanik le palalo’obo’.Ku yu’ubike’, le palalo’obo’ ka’anaj ku t’aano’ob; ka’ t’aanaj nojoch súukuntsile’ ka tu ya’alaj:
– Ch’íich, na’aken túun a wéenso’on tumen tene’ ts’o’ok u tak in bin tin wotoch.
– Tu ya’alaj xnúukej, – pa’atiki’ paal, je’el kin taalo’, chen ba’ale’ ka k’uuch tu ka’anlil le túuk’o’ ku yu’ubike’ ma’ táan u beyta’al u péek, sáam xan ta’aki’.
Bey túuno’ tu láakalo’ob te’ laaj taak’o’obi’, bey túuno’ chen ta’nak nojoch paale’ tu chi’ chúumuk paal, chen ta’nak chúumuk paale’ tu chi’ j-t’uup, chen ta’nak j-t’uupe’ tu chi’ chan x-núuk, chen ta’nak xan xnúuke’ tu chi’ aj-ts’áa’ liseensia. Ku ya’alal úuche’ le aj-ts’áa’ liseensiao’, leti’ máax u’uyik, wa leti’ máax xookik le chan tsiikbala’.
Relató: Domingo Arceo UcánX-Cohuo, Valladolid, Yucatán.
Recopiló y tadujo: Felipe Kuyoc.